Het landgoed Oudebosch bij Onderdendam
In het kort
Boerderij-landgoed Oudebosch is 15 km ten noorden van de stad Groningen te vinden aan de rand van het dorpje Onderdendam. Het landgoed is gelegen op een huiswierde midden in het oudste cultuurlandschap van Nederland.
Het landgoed met zijn monumentale Oldambtster boerderij en 25.000 m² aan tuinen, grachten, singels en appelhoven is uniek, vooral door de geheel vrij gelegen locatie midden in het oude Groninger land van rust, ruimte en rijke historie.
Het landgoed staat op 5,5 hectare grond, waarvan 3 hectare met houtopstand omzoomde weilanden. Erf, bebouwing, toegangsweg en tuinen nemen 2,5 hectare in beslag. Oudebosch is door het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit gerangschikt als landgoed per 30 augustus 2003.
Geschiedenis van Oudebosch
Op de kwelderwal midden in het gebied tussen de voormalige rivieren de Hunze (nu Reitdiep) en de Fivel werden ruim voor de jaartelling zes wierden opgeworpen in een Noord-Zuid lijn, vanaf Onderwierum naar Menkeweer in het open getijdenlandschap. De huiswierde ten noorden van Westerdijkshorn staat op de oude kaarten als Oudebosch opgetekend.
De boerderij ligt in de slinger van het oorspronkelijke kleipad, de Boschweg, tussen Winsum en Westeremden: een handelsroute uit de tijd van de Romeinen, toen Winsum en Westeremden beiden nog open toegang tot de zee hadden. Wellicht zullen ook de monniken van de 12-de tot de 16e eeuw dit pad veelvuldig gebruikt hebben, om hun vee en landbouwproducten van de voorwerken naar het klooster te halen.
Oudebosch maakte deel uit van het kerspel Onderwierum en was verbonden met deze dorpwierde middels een kerkenpad. In 1840 werden de kerken in Onderwierum en Menkeweer afgebroken en de kerkelijke gemeente werden overgedragen naar het veel jongere Onderdendam. In zowel Onderwierum alsook op Menkeweer zijn de mooie begraafplaatsen bewaard gebleven op het hoogste punt van de wierden.
Onderdendam beleeft zijn gloriejaren nadat het Boterdiep als trekschuitverbinding wordt verbeterd tussen 1623 en 1653 en zich met het Winsumerdiep en Warffummermaar verbindt. Op dit kruispunt van vaarwegen wordt een rechtbank en een schipperbeurs gesticht. Bovendien zetelt hier het bestuur van het belangrijke Waterschap Noorderzijlvest. De vele schippers maken gebruik van de vele neringdoenden en samen met de Duitse arbeiders van de steenfabrieken bezoeken ze de - in totaal elf - cafés die in Onderdendam waren gevestigd. Nadat het spoor van Groningen naar Delfzijl in 1884 via Bedum in gebruik wordt genomen boet Onderdendam in op zijn economische en bestuurlijke betekenis.
De toegangslaan naar Oudebosch. Foto: ©Jur Kuipers, 2023.
Wanneer de huidige monumentale boerderij, ook vaak vermeldt als Boschhoeve, in 1854 wordt gebouwd, zullen op deze locatie veel voorgangers hebben gestaan met kleinere afmetingen. De fundamenten, deels van kloostermoppen gemaakt, duiden hierop. Het huidige gebouw werd in het jaar van hun huwelijk gebouwd door Fokke Tilma, geboren te Menkeweer in 1824, zoon van Pieter Harms van Piets Til (de brug over het Warffumer Maar te Onderdendam) en Trijntje Allershoff(1832) Trijntje is een dochter van de steenfabrikant en kalkbrander Allershoff met fabrieken tussen Obergum en Onderdendam. De stenen voor de boerderij worden in zijn fabriek gebakken. Na het vroegtijdige overlijden van Tilma in 1860 trouwt de weduwe met een landbouwer uit Uithuizermeden, Jacob Siert Wiersema. Hun zoon Garbrand Siert Wiersema (1873) wordt boer op de Boschhoeve tot hij kinderloos overlijdt in 1928. De rijke familie Wiersema bouwt voor de broer van Garbrand Siert – Siert Garbrand genaamd – de voorname boerderij "Haver" in 1894 aan het Boterdiep even ten Zuiden van Onderdendam.
In 1929 wordt de boerderij verkocht op een veiling aan een belegger, waarna bedrijfsleiders de boerderij beheren. Vanaf de zestiger jaren van de vorige eeuw raakt de boerderij steeds verder in verval, totdat in de periode 1996-2003 op deze unieke locatie een landgoed wordt gesticht met een groots opgezet plan.
De tuin bij Oudebosch
Het oorspronkelijke ontwerp van de tuin wordt toegeschreven aan J.Vroom Sr. ; de derde generatie van in totaal vier geslachten Groninger tuinarchitecten, die veel tuinen ontwikkelden van boerderijen en villa's op stand in Noord Groningen, in het Oldambt en later in de stad . Een aantal stijlelementen uit de dan heersende mode 'naar den Engelschen smaak' zijn nog in de tuin aanwezig, zoals de wangen aan het voorhuis, een 'bergje' (op de foto van de boerderij uit ongeveer 1930 onder Geschiedenis staat hierop een fazanterie) en de grote gazons. In het nieuwe ontwerp van 1997 van de bekende Groninger tuinconsulent Klaas T. Noordhuis uit Leens is tuin en erf aanzienlijk uitgebreid, deels voortgezet in dezelfde landschapsstijl, maar ook voor een belangrijk gedeelte in de zgn. architectonische stijl uit ongeveer 1920 met rechte assen en met zichtlijnen vanuit het huis.
Om ruimte te creëren voor het nieuwe ontwerp wordt eerst de 650 meter lange toegangsweg vanuit Onderdendam verlegd en met de aanplant van abelen is een slingerlaan ontstaan. De gracht werd weer in de oorspronkelijke vorm uitgegraven met bochten naar de schuren en een buitengracht werd rondom de binnengracht gegraven, zodat een singel en een grote appelhof ontstond waarop ook een duiventil werd geplaatst, van oorsprong een 'heerlijk recht' in Groningen. In de appelhof werden oude hoogstam fruitbomen geplant. De singel en de appelhof vormen nu een eiland, die wordt bereikt via drie bruggen over de binnengracht.
De binnentuin kreeg in de geest van de landschapstuin weer hoogteverschillen, wangen aan het voorhuis met vele soorten hydrangea, een tweede kleinere appelhof, een moestuin uit het zicht (niemand hoefde vroeger te zien, dat een voorname tuin ook nuttig moest zijn), klinkerpaden en een terras aan het water. De grachten worden voorzien van lissen en vele soorten lelies. In de gracht werd vis uitgezet als roodvoorn, koikarper, baars, zeelt en paling. In de tuin zijn zichtlijnen gecreëerd naar het oosten, het zuiden en het noorden, die elkaar kruisen op het kruispunt van de gangen in het woonhuis; duidelijk een architectonisch stijlkenmerk. De erfbeplanting zal na rijping van de jongere bomen tonen als een strak vierkant bos, waar de schoorsteenkappen en uilenborden nog net boven uit komen in het verder open wierdenlandschap. Bij de uitbreiding en renovatie van de tuin is 50.000 m3 grond verzet, en zijn ruim 7.000 heesters en bomen geplant.
Toegangslaan naar Oudebosch. Foto: ©Jur Kuipers.
Bezoek aan het landgoed:
Oudebosch is niet vrij toegankelijk in verband met de privacy van de eigenaar. Bezoek van geïnteresseerden, tuinclubs en historiche vereniging graag na telefonische afspraak. Ook is verblijf mogelijk via Erfgoed Logies. Voor meer informatie en reserveringen, zie de website onderaan de pagina onder 'Bronnen'.
Routebeschrijving vanaf de stad Groningen:
* Neem de ringweg oost (N-28) of west (N-46) naar de noordzijde van de stad en neem de afslag Bedum / Eemshaven (N-46)
* Neem op de Eemshavenweg de eerste afslag naar Bedum. Volg door Bedum de hoofdroute naar Onderdendam.
* Na 3 kilometer bereikt U Onderdendam, waar in het dorp de weg afbuigt naar links, of naar het westen. Ga in het centrum van het dorp niet de brug over, maar rij door langs de Achterweg naar het Westen.
* 10 meter direct voorbij het laatste huis links begint de oprijlaan annex fietspad, met een bord uitsluitend bestemmingsverkeer.
De familie Weegenaar
Bosweg 1,
9959 PB Onderdendam
tel. 050-3132658
Grote brand legt de boerderij grotendeels in de as
Op 7 november 2023.rond 10:41 uur wordt de brandweer gealarmeerd voor een woningbrand bij Onderdendam. Even later wordt opgeschaald naar grote brand. Het blijkt al snel dat de rietgedekte schuren van Oudebosch als verloren kunnen worden beschouwd en daarom proberen ze het woonhuis te behouden. Omstreeks half twee in de middag is het woonhuis inderdaad gered, maar de schuur is volledig afgebrand. Om kwart voor drie keren de eerste ploegen terug naar de kazerne en komt er een kraan om te helpen bij het nablussen, waarbij nog veel rook vrij komt (Foto: 112groningen.nl).
Bronnen:
Bron: https://www.oudebosch.nl/frameset.htm
Foto's: Ingezonden Oudebosch.
